Osmanlı padişahlarının çoğu, divan edebiyatı geleneğine uygun olarak Farsça ve Türkçe şiirler yazmıştır. Eserlerin bir kısmı günümüze ulaşmıştır, ancak bazı divanlar kayıptır. Bu padişahlar, sanatı ve edebiyatı yalnızca himaye etmekle kalmamış, bizzat üreterek Osmanlı kültür mirasına katkıda bulunmuşlardır. Kanuni Sultan Süleyman’ın şiirlerinde eşi Hürrem Sultan’a olan aşkını işlemesi veya III. Selim’in şiir ve müziği birleştiren sanat anlayışı olduğu bilinmektedir.
1. II. Murad (Murad-ı Sânî) (1421-1451)
- Mahlası: “Muradî”
- Edebi Kişiliği: Şiirlerinde tasavvufi ve ahlaki temalar işlemiştir. Aynı zamanda sanat ve bilim adamlarını himaye etmiş, Osmanlı’nın ilk edebî çevrelerinin oluşmasını sağlamıştır.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı Murâdî”: Türkçe ve Farsça şiirlerinden oluşan bir divanı olduğu bilinir, ancak günümüze tam olarak ulaşmamıştır.
- “Münşeât”: Nesir (düzyazı) örnekleri içeren mektup ve belgeler derlemesi.
2. Fatih Sultan Mehmed (II. Mehmed) (1451-1481)
- Mahlası: “Avnî” (Yardım Eden)
- Edebi Kişiliği: Arapça, Farsça, Latince ve Sırpça bilen Fatih, şiirlerinde aşk, felsefe ve hükümdarlık temasını işlemiştir.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı Avnî”: Türkçe ve Farsça şiirlerinden oluşan divanı.
- Gazelleri: Özellikle “Bûsenin bûs-i leb-i cânânı değildir” mısrasıyla başlayan gazeli ünlüdür.
3. II. Bayezid (Bâyezîd-ı Sânî) (1481-1512)
- Mahlası: “Adlî” (Adaletli)
- Edebi Kişiliği: Tasavvufa ilgi duymuş, şiirlerinde dini ve ahlaki öğütler vermiştir.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı Adlî”: Türkçe ve Farsça şiirlerini topladığı divanı.
- “Sûrnâme”: Şehzadelerin sünnet düğününü anlattığı eser (tartışmalıdır, bazı kaynaklarda ona atfedilir).
4. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) (1512-1520)
- Mahlası: “Selîmî”
- Edebi Kişiliği: Farsça şiirleriyle tanınır. Şiirlerinde cesaret, adalet ve dünya görüşünü yansıtmıştır.
- Eserleri:
- “Farsça Dîvân”: 200’den fazla Farsça gazel ve rubaisi bulunur.
- Ünlü Beyiti:
“Merdüm-i dîdeme bilmem ne füsûn etti felek / Giryemi kıldı hûn eşkimi füzûn etti felek.”
(“Felek, göz bebeğime bilmediğim bir büyü yaptı / Ağlamamı kana, gözyaşlarımı sel etti.”)
5. Kanuni Sultan Süleyman (I. Süleyman) (1520-1566)
- Mahlası: “Muhibbî” (Seven)
- Edebi Kişiliği: Osmanlı’nın en üretken şair padişahıdır. Divan edebiyatının önemli isimlerinden biri kabul edilir. Şiirlerinde aşk, tasavvuf ve adalet temaları işlemiştir.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı Muhibbî”: 3.000’den fazla gazel içeren divanı (en geniş padişah divanı).
- Ünlü Beyiti:
“Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi.”
6. III. Murad (1574-1595)
- Mahlası: “Muradî”
- Edebi Kişiliği: Tasavvufi ve dini konulara ağırlık vermiştir. Arapça ve Farsça bilgisiyle dikkat çeker.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı Muradî”: Şiirlerini topladığı divanı.
- “Kitâbü’l-Menâmât”: Rüyalarını yorumladığı tasavvufi bir eser.
7. I. Ahmed (1603-1617)
- Mahlası: “Bahtî” (Talihli)
- Edebi Kişiliği: Şiirlerinde din, aşk ve tasavvuf konularını işlemiştir. Ayrıca İstanbul’da Sultanahmet Camii’ni yaptırmasıyla bilinir.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı Bahtî”: Türkçe ve Farsça şiirleri.
- “Münâcât”: Allah’a yakarış içeren şiirleri.
8. III. Selim (1789-1807)
- Mahlası: “İlhamî” (İlham Alan)
- Edebi Kişiliği: Bestekârlığıyla da tanınan III. Selim, şiirlerinde klasik divan tarzını sürdürmüştir.
- Eserleri:
- “Dîvân-ı İlhamî”: Şiirlerini topladığı divanı.
- Musiki Eserleri: “Suzidilârâ” makamını bulan ve 64 beste yapan bir sanatçıdır.
Diğer İsimler:
- II. Mustafa (1695-1703): “İkbâlî” mahlasıyla şiirler yazmıştır.
- II. Mahmud (1808-1839): “Adlî” mahlasıyla şiirler kaleme almıştır.